THE CORRELATION OF THE GEOMETRY AND BIBLICAL-THEOLOGICAL MEANING IN THE HOLY TRINITY'S PIECES BY ANDREJ RUBLËV AND CLÁUDIO PASTRO

Main Article Content

Márcio Luiz Fernandes

Abstract

The geometrical structures within the paintings of traditional byzantine icons bring not only a formal logic, but also a symbology that corresponds to the piece's theology. These structures are responsible for the entirety's harmony and balance. In a comparative analysis between the Hole Trinity paintings by Andrej Rüblev (1360-1430) and Cláudio Pastro (1948-2016), two relevant artists to the oriental and occidental sacred art's history, respectively, it is possible to verify the importance of this geometrical aspect as a base to the piece's composition and great support to the theme's theological comprehension. From a dialogue with theologians from the XXI and XX centuries, it is possible to verify the human language's insufficiency to transmit the Holy Trinity's mystery in images. Artists from distinct periods painted as to portray the complexity within the theme which is marked in great theologians' literature. With this background in mind, it is possible to observe in the iconographic and iconological analysis of Rüblev's and Pastro's paintings how Trinity's representation by these two artists is based on the tradition and mystery of the Orthodoxal and Catholic Churches. The structural and geometrical analysis does not intend to reduce the theme to lines or bi-dimensional figures, but the opposite. It intends to show that these structures have a reason and help in the theological comprehension and description of the piece.

Downloads

Download data is not yet available.

Article Details

How to Cite
SOUTO, Hilda; FERNANDES, Márcio Luiz. THE CORRELATION OF THE GEOMETRY AND BIBLICAL-THEOLOGICAL MEANING IN THE HOLY TRINITY’S PIECES BY ANDREJ RUBLËV AND CLÁUDIO PASTRO. INTERAÇÕES, Belo Horizonte, v. 15, n. 2, p. 270–293, 2020. DOI: 10.5752/P.1983-2478.2020v15n2p270-293. Disponível em: https://periodicos.pucminas.br/interacoes/article/view/22207. Acesso em: 21 aug. 2025.
Section
ARTICLES
Author Biographies

Hilda Souto, PUC PR

Mestre em Artes Visuais pela Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho – UNESP, Doutoranda em Teologia pela PUC do Paraná, e graduada em Licenciatura em Artes Plásticas pela Fundação Armando Álvares Penteado – FAAP. Brasil. ORCID: 0000-0001-6101-8800. E-mail: hildasouto.arte@gmail.com.

Márcio Luiz Fernandes, Pontifícia Universidade Católica do Paraná (PUCPR)

Doutor em Psicologia pela Universidade de São Paulo, mestre em Teologia Fundamental pela Pontifícia Universidade Lateranense e pós-doutor em Psicologia pela Universidade de São Paulo. Professor adjunto no Programa de Pós-Graduação em teologia da PUC do Paraná e da Faculdade Claretiana Studium Theologicum. ORCID: 0000-0002-0944-1676. Email: marcio.luiz@pucpr.br.

References

ANGE, Daniel. L’abbraccio di fuogo: l’icona dela Trinità di Rublëv. Milão: Àncora Editrice, 2014.

BEZANÇON, Jean-Noël. Representar a Trindade. In BEZANÇON, Jean-Noël. Deus não é solitário: a Trindade na vida dos cristãos. Trad. Pe. Maurício Ruffier, SJ. São Paulo: Edições Loyola, 2003.

BELLITTO, Christopher M. História dos 21 Concílios da Igreja: de Niceia ao Vaticano II. Trad. de Cláudio Queiroz de Godoy. 2. ed. São Paulo: Edições Loyola, 2016.

BÍBLIA DE JERUSALÉM. São Paulo: Edições Paulinas, 1981.

BINGEMER, Maria Clara L.; FELLER, Vítor Galdino. A aventura de pensar e falar sobre o Deus de nossa fé. In BINGEMER, Maria Clara L.; FELLER, Vítor Galdino. Deus Trindade: a vida no coração do mundo. São Paulo: Paulinas; Valencia: Siquem, 2003.

CAMARGO, Patrícia de. In: CAMARGO, Patrícia de. Turomaquia. 31 jan.2017. A Virgem que se abre – um tríptico da Idade Média. Paris: Museu Cluny, 1400. Disponível em: https://www.turomaquia.com/a-virgem-que-se-abre-um-triptico-privado-da-idade-media/. Acesso em: 08 out. 2020.

CATECISMO DA IGREJA CATÓLICA. 3. ed. São Paulo: Editora Vozes, Paulinas, Loyola, Ave-Maria, 1993.

CLÁUDIO, Frei Everton Ramos, O.carm. Santíssima Trindade de Cláudio Pastro. Casa de Retiros das Andrelinas: Paraná, Rondinha, 2019.

CONCÍLIO VATICANO II. Constituição sobre a Sagrada Liturgia Sacrosanctum Concilium. 11ª ed. São Paulo: Edições Paulinas, 2011.

COURTAULD GALLERY. Sandro Botticelli: Trinity with Saints (1491-94). London: 2016. Disponível em https://courtauld.ac.uk/event/lunchtime-talk-sandro-botticelli-trinity-with-saints-021116. Acesso em: 29 dez. 2019.

DOCUMENTOS DO CONCÍLIO VATICANO II. Disponível em: <http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/index_po.htm>. Acesso em 17 dez. 2019.

DONADEO, Ir. Maria. Os ícones: imagens do invisível. São Paulo: Edições Paulinas, 1996.

FLORENSKIJ, P. Le porte regali: suggio sul’icona. Milão: Adelhi Edizioni, 1977.

FORTE, B. A Trindade como história. São Paulo: Paulinas, 1987.

GALERIA TRETYALOV. Andrej Rublëv: a Santíssima Trindade. Moscou, s/d.

Disponível em: https://www.tretyakovgallery.ru/pt/. Acesso em: 8 out. 2020.

GHARIB, G. Os Ícones de Cristo: História e Culto. São Paulo: Paulus Editora,

GRANDE SÍNODO DE MOSCOU. Disponível em: https://www.ecclesia.org.br/biblioteca/iconografia/a-trindade-santissima-nosso-deus.htm. Acesso em: 17 dez. 2019.

ICONE: Teofane Il Greco. Testi di Adam Russak e Coop. Edit. “La Casa di Matriona”. Milão: Cooperativa Editoriale “La Casa di Matriona”, 1982.

LICARI, Saverio. O Ícone: uma escola de oração. 2 ed. São Paulo: Edições Loyola, 2013.

MEIER, Christiane. Iconografia da Santíssima Trindade: uma historiografia imagética. Embu-Guaçu, SP: Lumen et Virtus, 2019.

MEIRA, André Luiz Bordignon. A Trindade como relacionamento misericordioso na relação humana, a partir de Von Balthasar. Revista Eletrônica Espaço Teológico. ISSN 2177-952x, [S.l.], v. 11, n. 19, p. 37-45, set. 2017. ISSN 2177-952X. Disponível em: <https://revistas.pucsp.br/reveleteo/article/view/34410>. Acesso em: 03 jun. 2020.

MONDONI, Danilo. O cristianismo na antiguidade. São Paulo: Edições Loyola, 2014.

MOSTEIRO DE SÃO BENTO DO RIO DE JANEIRO. Oblatos seculares. s/d. Disponível em: https://www.mosteirodesaobentorio.org.br/vocacoes/oblatos-seculares#. Acesso em 23 mar. 2020.

MUSEU ARQUIDIOCESANO DE SANTARÉM. Santíssima Trindade.

Oficina portuguesa (Lisboa), pintura anônima segundo gravura da obra de Guido Reni (1575-1642) para a Igreja da Santíssima Trindade dei Pellegrini, em Roma; óleo sobre tela século XVIII (primeira metade); Paróquia de São Nicolau de Santarém: s/d. Disponível em: http://www.museudiocesanodesantarem.pt/portfolio/santissima-trindade-2/. Acesso em: 9 out. 2020.

PANOFSKY, E. Significado nas artes visuais. Trad. Maria Clara F. Kneese e J. Guinsburg. 4 ed. São Paulo: Editora Perspectiva, 2017.

PASSARELLI, G. O ícone da Trindade. São Paulo: Ave Maria Edições, 1996.

PASTRO, Cláudio. C. Pastro: arte sacra. São Paulo: Edições Paulinas, 2001.

PASTRO, Cláudio. Texto de Cláudio Pastro a respeito da obra para a Capela da Casa de Retiros das Andrelinas. Acervo da Casa de Retiros das Andrelinas. Brasil, Paraná, 2008.

PASTRO, Cláudio. Arte no cristianismo: fundamentos, linguagem e espaço. São Paulo: Paulus Editora, 2010.

SENDLER, Egon. L’icona, imagine dell’invisibile: elementi di teologia, estética e técnica. 5 ed. Milano: Edizioni San Paolo, 1995.

SORAN, Ioan. A Reprezentări triandrice ale Sfintei Treimi în pictură, mozaic șisculptură. In Ioansoran Word Press Page. 09 março 2015.

Disponível em: https://ioansoran.wordpress.com/2015/03/09/reprezentari-ale-sfintei-treimi-in-arta-3/. Acesso em: 24 ago. 2020.

SORAN, Ioan. Reprezentarea Sfintei Treimi în spațiul răsăritean. In Word Press Page. 02 maio 2015. Disponível em: https://ioansoran.wordpress.com/2015/05/02/reprezentari-ale-sfintei-treimi-in-arta-5/. Acesso em: 24 ago. 2020.

ŠPIDLÍK, Tomás; RUPNIK, Marko Ivan. La fede secondo le ícone. Roma: Lipa, 2000.

TORRES, Marília M. de M. S. O Cristo do Terceiro Milênio: a visão plástica da arte sacra atual de Cláudio Pastro. Dissertação de Mestrado em Artes. Universidade Estadual Paulista Júlio de Mesquita Filho, Instituto de Artes. São Paulo, 2007.

WERBICK, Jürgen. Doutrina da Trindade. In: SCHNEIDER, Theodor (org.). Manual de Dogmática. vol. 2. Trad. Ilson Kayser. Petrópolis: Editora Vozes, 2001, p. 429-511.

ŽAK, Lubomir. A Trindade como mistério central da fé cristã. In ŽAK, Lubomir. Trindade e imagem: aspectos da teologia mística de Vladimir Losski. Org. Márcio Luis Fernandes. São Paulo: Ave Maria Edições, 2012.